TURİSTİK DOĞU EKSPRESİ GEZİ NOTLARI-1

Yazımız 2024 yılı başında Ocak 05-09 tarihleri arasında eşimle ve aile dostumuz, komşumuz Prof. Dr. Mustafa Ersöz ve eşi ile yaptığımız Turistik Doğu Ekspresi gezi notları hakkındadır.
05.Ocak 2024 Cuma sabah Sabiha Gökçen havaalanından Erzurum’a uçuş
İstanbul’da hava güneşli, Erzurum havaalanında hava güneşli ama biraz soğuk; 1 derece ne de olsa Erzurum’a geldik. Dağlar hafif karlı, sokaklar buzlu ama bu durum Erzurum için kurak bir mevsim demek. İlk gezilen yer Yakutiye medresesi: kapılar alçak eğilerek giriyorsunuz. Burada hem ilim talibine eğitmenlik amacı var, hem de herhalde iklimin etkilerinden korunmak içindir. Ama karanlık olduğundan aydınlatması herhalde eski dönemlerde önemli sorun olsa gerekir. Tarihi binalar andezit taşından yapılmış, yerel bir taş, ama yalıtım açısından önemli bir taştır. Bu medrese çok güzel yerel kültür müzesi haline gelmiş, zira Erzurum eğitimde öncü bir ildir.
Lala Mustafa Paşa Camii şehrin merkezindeki ilk Osmanlı eseridir (1562).
Eski Erzurum yakın zamana kadar akşamları içinden geçmek zorken şimdi kültür rotaları içine alınmış, ve turistik bir yer olmuştur. Kültür yolları festivalleri, kültür yolu projesi ile tarihi eserlerin etrafı açılmıştır. Ancak eski şehirlerindeki evleri tamamen kaldırıp buraları sadece turistik ziyaretlere açmak ne kadar doğru? Tarihi eserlerle beraber hayat yaşanmıştı. Oysa tarihi eserlerin etrafındaki hayatı kaldırmakla, sanki ören yerlerini ziyaret ediyorsunuz.
Cuma namazının Ulu Cami’de kıldık. Cemaat gayet kalabalık, Hocası da seçkin olduğu okuyuşundan belli… Üç kümbetlerden, Saltuklu kümbeti Emir Karatekin kümbeti (12 yy) Orta Asya Türk takviminden burç figürleri yer alıyor.
Çifte minareli (Hatuniye medresesi) iki minareli, müze olarak kullanılan, malzemeler daha ziyade Lala Mustafa Paşa camii ve vakfından geldiği yazılı bir tarihi mekan… Bitişiğinde Hatuniye kümbeti mevcut, 1954-1958 arasında Vakıflar restore etmiş.
Eski şehirde Paşabey konağı gezi rotalarından bir sivil mekandır. Şehrin merkezinde İç Kale, Saat Kulesi hemen fark ediliyor.
Erzurum zaviyeler, imareteler, darüşşifalar bakımından zengin bir yerdir.
Hızlı bir şehir turunda yeni rotamız, Misak-ı Millinin gerçekleşmesi ve Cumhuriyet’e giden yolda önemli bir tarih olan 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasındaki Erzurum Kongresinin yapıldığı Kongre binası olmuştur. Bina, ilk olarak Ermeni Lisesi olarak yapılmıştır. Doğu bölgesinin kurtuluşunda Kazım Karabekir çok önemli bir şahsiyettir. Kongre binasında bunları canlı yaşamak mümkündür.
Cağ kebabı Erzurum’un marka yiyeceğidir, ayrıca kadayıf dolmasını unutmamak gerekir. Taşhan veya diğer adıyla Rüstem Paşa hanında yöreye özgü gümüş takıları, yine yöreye özgü taştan mamul teşbihlerin envaı çeşidi bulunmaktadır.
Erzurum içinde sokak çeşmeleri akıyor, herhalde sanitasyon hizmetleri yeterli; çünkü kanalizasyon şebekesinin artması bu hatlardan atık su riskini artırmaktadır. Dolayısıyla sokak çeşmelerinin sürekli kontrolü gerekir. Zaten bu konudaki yasal ve idari düzenlemeler su ve kanalizasyon idaresini kontrol altında tutmaktadır.
Aziziye bölgesi şehrin yeni yerleşim bölgesidir. Türkiye’nin 1950’lerden sonra Doğu bölgesinde kurulan Atatürk Üniversitesinden sonra son yıllarda kurulan Erzurum Teknik Üniversitesi yerleşkesi şehrin gelişmesine de katkı sağlamıştır.
Osmanlının zayıflamışından sonra Doğu bölgesindeki savaşlara serhatlık yapan şehirde 22 tabya yani askeri savunma hattı var. 93 Harbi (Rumi 1293 yılına olduğundan, miladi 1877-88) Mecidiye ve Aziziye tabyalarında geçmiş, büyük Anadolu kadını Nene Hatun burada mücadele etmiş ve mezarı da (v. 1955) burada.
Şehirdeki cumhuriyet döneminin ilk eserlerinden olan Mimar Kemalettin eserleri de var.