HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ VE HUKUK DEVLETİ

■ Hukukun buyrukları şunlardır; Dürüst yaşamak, başkasına zarara uğratmamak, herkesin hakkını vermektir. (Ulpianus)

***

   Katılımcı ve çoğulcu demokrasilerde, iki önemli unsur öne çıkmaktadır;

Hukukun Üstünlüğü ve Hukuk Devleti!

Özellikle son dönemde iki unsur da sıkça

telaffuz edilmekte, kimi operasyonlarda  gündemin baş sıralarında yer almaktadır.

…

   Hukuk nedir? Hukuk, toplumun genel yararları ya da bireyler ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak amacına dönük konulan ve kamu gücüyle desteklenen kural, hak ve yasalar bütünüdür.Daha yaygın tanımıyla adalete dönük toplumsal yaşam düzenidir.
Hukuk sözcüğü Arapça “hak” kökünden gelir ve hak sözcüğünün çoğulu olarak bilinir.(galat-ı meşhur). Arapçada “hak” sözcüğünün çoğulu “ah’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na göre ise hukuk, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”.

Hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluktur.
…

■ Hukuk ilmi mukaddes bir şeydir. Kıymetini para ile ölçmek onu çok aşağılatmak olur. (Ulpinnus)

…
Hukuk kavramı  dönemden döneme değiştiği için doyurucu tanımı yapılamadı. Bu bağlamda  Kant, hukukçuların hala hukukun tanımını aradıklarını belirtirken, günümüzde onay gören tanımı ise şöyle;

“Belirli zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna  bağlanmış kurallar bütünüdür”.
…
Bilimsel disiplin olarak hukuk, kendi içinde temel olarak ikiye ayrılır;

    Bir: Genelde kişiler arası ilişkileri konu alan kısmına Özel Hukuk,

    İki:  Kişiler ile devlet ya da devleti oluşturan kurumlar arasındaki ilişkileri düzenleyen kısmına Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Hukuk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun  alt dallarıdır.
…

Hukukun üstünlüğü nedir?

   Bireysel özgürlüklerin ve vatandaş olabilme yeterliliğinin baş koşuludur; demokrasinin olmazsa olmazıdır. Kişi temel hak ve özgürlüklerinin devlet erki karşısında korunmasını sağlar.

Hukukun üstünlüğü ayrıca hukukun bağımsızlığını gerektirir ki, bu ikincisi olmadan birincisi pek anlam ifade etmez, lafta kalır, gider.
Hukukun üstünlüğünün kabul edildiği ülkelerde polis kafasına göre kimseyi göz

altına alamaz. Tutukluluk ve hükümlülük ayrımları nettir; kişi aylarca hüküm almadan içerde tutulamaz. Ayrıca hukuk kuralları herkese uygulanır para ya da mevkii, güç ayrımı olmaz bu da hukuk önünde herkesin eşitliğini getirir. Kısaca
hukukun üstünlüğü unsuru özgürlüklerin ve demokrasinin temelini oluşturur.

Yukarıda da vurguladığımız gibi çoğulcu ve katılımcı demokrasilerin bir ayağı da hukuk devleti unsurudur.

Hukuk Devleti nedir?

Tüm etkinliklerinde hukukun üstünlüğü ilkesine ve yargı denetimine bağlı kalan devlet, hukuk devletidir. Devletin hukuk ve adalet ilkesine bağlılığı, Platon ve Aristoteles’ten bu yana hukuk felsefesinde yer tutmuştur. Yeniçağda hukuk devleti kavramı Locke ve Montesquieu’nün ortaya attığı kuvvetler ayrılığı ilkesiyle genişleyerek daha büyük bir önem kazanmış, demokrasinin ve özgürlüklerin olmazsa olmaz konumuna gelmiştir.

Yapıtlarında ‘’hukuk devleti’’ deyimine ilk kez yer veren Rudolf von Mohl, bu deyimden anlaşılması gereken devlet tipini, etkinliklerinin sınırını kişilerin özgürlüğünde gören, yasaların genelliği ilkesine uyan ve kişilerin devlet gücü karşısında korunması için yargı organları kuran devlet olarak tanımlamıştır.

Hukuk devleti kavramına çeşitli anlamlar veren Stahl ve Bahr’dan sonra günümüzde geçerli olan hukuk devleti görüşüne en yakın tanımı Rudolf von Gneist ortaya koymuştur. 

Buna göre hukuk devletinin güvence altına alınması için anayasada kamu hak ve özgürlüklerinin düzenlenmiş olması yeterli değildir. Uygulamada değer kazanabilmesi için her şeyden önce devletin en etkin organı olan idarenin, özel bir yargı sistemince (idari yargı) sıkı bir biçimde denetlenmesi gerekmektedir

…

■ Bir yargıç, iyi niyetle dinlemeli, akıllıca karşılık vermeli, sağlıklı düşünmeli, tarafsızca karar vermelidir. (Sokrates)

…

Ülkemizde  hukuk devleti kavramı ilk kez  Ord. Prof. Dr. Sıddık Sami Onar’ın İdare Hukuku adlı yapıtında yer almıştır.

1961 Anayasası hukuk devleti deyimini devletin niteliği sayan ilk Türk anayasası olmuş, 1982 Anayasası da 2. maddesinde hukuk devleti deyimine yer vermiştir.

…
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 285. maddesini anımsayalım;
■ Soruşturmanın gizliliğini alenen ihlâl eden kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

   Yasa maddesi bu kadar açık olmasına karşın, gizli kalması gerekli bilgilerin kimi basına servis edilmesi eleştiri konusu olmaktadır.  Gizliliğin ihlali konusunda, özenli ve duyarlı davranmak, Hukuk Devleti kavramına güveni pekiştirecektir. .

   Andrew Jackson ne diyor;

■ Bir cesur adam çoğunluk demektir.

Özellikle hukukla ilgili konularda  mevkiler ne olursa olsun nesnel davranmak gerekmektedir. Adaletin terazisinde ölçü de nesnel (objektif)  olmayı öngörmektedir.

Kamuoyundan gizli ya da açık çeşitli yankı ve yansımalara gerekçe oluşturan bütün soruşturma ve davalarda aynı tutumun sergilenmesi hukuk devletini ve hukukun üstünlüğünü daha da öne çıkaracaktır. Konunun yumuşak karnı çok sanıklı, çok suçlu davaların çok uzamasıdır. İddianamelerin hazırlanması ve kabulü bile ayları almaktadır. Bu süreç adaleti, hukukun üstünlüğü ve Hukuk Devleti unsurlarını zedeler;

■ Adaletin gecikmesi adaletsizliktir. (Landor)

   İddianameler anlaşır, öz ve az sayfalı kaleme alınmalı, yazması, okunması ve yorumu uzamamalıdır.

—

■ Hukuk ile medeniyet ve kültürleri arasında ahenk kuramayan cemiyetler bedbahttırlar. (Falih Rıfkı Atay)