Demokrasi Şöleni

■ Bir günlük adalet altmış yıllık ibadetten faziletlidir. (Hz. Muhammed)
***
Yarın Demokrasi şöleni var..
Sistem değişikliği konunda sandığa gideceğiz:
Referandumun ili anahtar sözcüğü var;
Evet ve Hayır…
Evet diyenler de hayır diyenler de bizim s yurttaşlarımız. Oy atma hakkını elde edenler, özgürlük içinde evet ya da hayır diyecek, korkusuz ve baskısız..Yarın sandık başına giderek oy kullanmak yurttaşlık görevidir. “Bir oyun nesi var, diye sakın ola ki, küçümsemeyin. Katılımcı ve çoğulcu demokrasilerde bir oyun bile nesi ve sesi var. Ötelenecek ve küçümsenecek konu
değildir zira vatanın bekası söz konusudur. Vatan söz konusu olunca da gerisi teferruattır.
Halk oylaması kesin sonucu şimdiden uğurlu olsun, çoğunluk ne derse o olsun.
—
Birinci Cihan Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nu yöneten üç kişinin en kudretlisi Enver Paşa’ya, bir sorun çıkarsa yaveri itiraz edermiş:
“Paşa hazretleri, bu emriniz yasaya uygun değil!”
Enver Paşa sinirlenirmiş:
“Yok yasa, yap yasa!”
…
Referandum ya da plebisit; Anayasa
değişikliği, yasaların kabulü gibi bazı önemli meselelerde halkın iradesini belirlemek amacıyla yapılan oylamadır. Referandumda halkın iradesi idareye doğrudan doğruya yansımakta olup doğrudan demokrasinin güzel bir örneğidir. Temsili demokraside ise, halkın seçtiği insanlar, halkın iradesini yansıtmaya çalışmaktadır. Bu tür oylamalar, muhalefetin onayını almadan, popüler uygulamaları hayata geçirmekte kullanılabildiğinden totaliter
rejimlerde yönetimin isteklerini hukuka uydurmaya alet edilebilirler.
Plebisit genelde yasama organlarının biri tarafından halkın oylamasına sunulan bir sorudur. Plebisitlerde genellikle seçmene farklı seçenekler sunulmaz, sadece bir teklifin kabulü veya reddi oylanır. Bu nedenle plebisit bir şekilde “güven oylaması” manasını ihtiva ettiği için, günümüzde referanduma nazaran daha az kullanılır.
…
Referandum sözcüğü genelde plebisit sözcüğüyle birlikte anılır.
Plebs, Eski Roma’da, ayrıcalıklı patriciiler dışında kalan kalabalık halk sınıfına verilen isimdir. Plebs meclislerinin aldığı karar anlamında olan Latince plebiscitum sözünden gelir. Referandum ise Latince “referre” (geri getirmek) kökünden gelir.
Kimi antik toplumlarda vatandaşlık hakkına sahip bir kısım halk, gerçek bir hükümet ve yasama organı gibi toplanırdı. Bugün ise bazı İsviçre kantonlarında ve bir kısım Amerikan kominlerinde, yılda bir kez toplanan halk genel kurulunun görevi, yöneticileri denetlemek ve tekliflerini bildirmektir.
Doğrudan demokrasi fiilen uygulanmasındaki
güçlük nedeniyşe temsili demokrasi sistemine gidilmiştir. Bu sistemin de mahzurlarını gidermek ve doğrudan demokrasi sistemine yaklaşmak için, yarı doğrudan demokrasi sistemine gidilmiştir. Referandum bunlardan birisidir. Yarı doğrudan demokrasi denilen, halkın yönetime katılmasının bu şeklinde ise; seçmenlerin görevi, sadece temsilciler seçmek değildir. Seçmenler, gerek anayasa yapma ve gerekse yasama yetkisine oylarıyla katılırlar.
Hazırlanmakta olan kanunun kabulüne veya kanun teklifine halkın katılması iki şekilde olur: Yetkili makamın bir kanun tasarısı veya teklifinin esaslı kısımları hakkında halk oyuna başvurmak. Yasama organı (parlamento)nun hazırladığı kanun hakkında halkın reyine müracaat etmek. Meclisin hazırlamış olduğu kanun, yürürlüğe girmeden önce halka sunulur. Seçmenler, hazırladıkları bir dilekçe
ile kanunun karşısında yeterli sayıda imza toplayabilirse, kanunun onayı/ yürürlükten kaldırılması konusunda halkın oyuna başvurulur. Karşı oylar yetersiz kalırsa kanun, referandumla kabul edilmiş sayılır. Karşı oylar fazla gelirse, kanun yürürlükten kalkmış olur. 1789 Fransız ihtilali sonucu Fransa’da uygulanan bu sistem, bugün bazı Amerikan eyalet anayasalarında yer alır. Buna halkın tasdiki veya halk vetosu denir. Bazen de, Alman Weimar Anayasasında olduğu gibi; Devlet Başkanı dilerse, herhangi bir kanunu onaylamadan önce, bir defa da halkın oyuna gerek duyabilir. Anayasaların hazırlanmasında önemli değişikliklerde referandumla halkın oyuna başvurulur. Türkiye’de, Fransa’da ve İsviçre’de yeni Anayasaların kabulü bu şekilde olmuştur. Buna Anayasa Referandumu denir.
Kanunların halkın referandumuna sunulması usulü ABD ve İsviçre’de temel ilke bir olarak kabul edilmiştir. Bugüne kadar referanduma sunulmuş dünya anayasalarında sadece 1946 Fransız Anayasası halk tarafından oylamada reddedilmiş, 2. referandumda onaylanmıştır.
…
Anayasa değişikliği (1961) referandumu
Türkiye’de yapılan ilk halk oylamasıdır. Söz konusu referandum, 27 Mayıs Darbesi’nden sonra hazırlanan 1961 Anayasası için yapıldı. Bu bağlamda 9 Temmuz 1961’deki halk oylaması ile 1961 Anayasası, yüzde 38.3 ‘hayır’ oyuna karşılık, yüzde 61.7 ‘evet’ oyu ile kabul edildi.
Konuya ilişkin o dönenden haber özeti;
“ ■ Darbeyle iktidara gelen Millî Birlik Komitesi ve Başkanı Cemal Gürsel “evet” oyunu desteklediler Kampanya süreci “‘evet’ propagandasının serbest ve meşru, ‘hayır’ propagandasının hukuken serbest, fiilen yasak” olduğu bir süreç olarak betimlenmiştir. Kapatılan Demokrat Parti geleneğini temsil eden partilerden Yeni Türkiye Partisi de “evet” oyunu savundu. Aynı gelenekten gelen Adalet Partisi ise ilk başta çekimser tutum sergilese de, baskılar karşısında “evet” propagandası yaptı. Partinin yaklaşımının kapatılmaktan kurtulmak için olduğu ileri sürüldü.
Referandum sürecinde devlet kaynakları “evet” propagandası için kullanıldı. İstanbul’da vali, Belediye Başkanı, Sıkıyönetim Komutanı ve Temsilciler Meclisi üyelerinin de aralarında bulunduğu bir grup “evet” kampanyası planlamasında rol aldı. Benzer faaliyetler muhtarlar, kaymakamlar, öğretmenlerce de yürütüldü. Darbecilerin gençlerle kurduğu yakın ilişki çerçevesinde Türkiye Millî Talebe Federasyonu ve Türkiye Millî Gençlik Teşkilatı da ülke çapında “evet” propagandası yaptı Öte yandan, kapatılan Demokrat Parti mensupları açık “hayır” kampanyası yapamadıklarından içinde “hayır” geçen “Hayırda hayır vardır” gibi cümlelerin olduğu
üstü kapalı propaganda yöntemi kullandılar. “

( Referandum sonucuna ilişkin analizimizi Salı günü yansıtabileceğiz.)