Zilyetlik kavramı ve gündelik hayat

Zilyetlik  Türk Medeni Hukuku’nda eşya üzerindeki fiilî hâkimiyetin adıdır. Bir başka ifadeyle, bir eşyayı elinde bulunduran, onu kullanabilen veya denetleyebilen kişi, o eşya üzerinde zilyetlik kurmuş sayılır. Zilliyetlik, mülkiyet hakkıyla karıştırılmamalıdır. Mülkiyet hakkı, bir eşyanın gerçek sahibi olmayı ifade ederken; Zilyetlik, sadece o eşyayı kullanma ya da elinde bulundurma durumunu tanımlar. Bu anlamda gündelik hayattan bir örnek verecek olursak gündelik hayatta kişi başkasına ait bir arabayı kiralamışsa, bu kişi arabayı satın almamıştır yani malik değildir, fakat kullanım süresi boyunca o arabanın zilyedidir. Dolayısıyla zilyetlik  eşyaya dair günlük pratiklerimizde büyük yer kaplar ve hukuk sistemi içinde özel bir koruma altındadır. Kavramın temellerine odaklanıldığında Zilyetlik , kavram olarak Türk Medeni Kanunu’nun 973. maddesi ile 997. maddeleri arasında düzenlenmiş olan kavram zilyetliğin kazanılması, devri, sona ermesi ve korunması gibi çeşitli yönlerini ele alır. Kavramın gündelik hayata yansımalarına bakıldığında zilyetlik iki şekilde kazanılır bunlardan ilki Kişinin eşyayı bizzat elinde bulundurması hâli olan doğrudan zilyetlik iken, diğer bir durum ise Dolaylı zilyetlik adını verdiğimiz kişinin eşyayı bir başkası aracılığıyla elinde bulundurması durumu olarak bilinir. Bu kavrama örnek verecek olursak ev sahibi kiracı ilişkisinde ev sahibi, evde bizzat oturmasa da kiracısı aracılığıyla evi dolaylı olarak elinde bulundurmasından ötürü zilyetlik bağı kurulmuş olur.
Hukuk aleminde zilyetlik  sadece doğrudan ya da dolaylı olmakla kalmaz; aynı zamanda iyi niyetli ya da kötü niyetli, haksız ya da hakkaniyete uygun gibi niteliklerle de değerlendirilir. Bu noktada adlarından da anlaşılacağı gibi iyi niyetli zilyette eşyanın kendisine ait olduğunu sanan, yani hakkı olmadığını bilmeyen kişinin mal ile kurduğu zilyetlik bağı buna örnekken bir kişi, sahte belgeyle satılan bir evi aldığında, malik olmasa bile iyi niyetli zilyet bağı kurmuş olur. Kötü niyetli zilyet bağında ise eşyayı elinde bulundururken bunun hakkı olmadığını bilen veya bilmesi gereken kişinin durumu örnek olarak gösterilebilir. Eşya zilyetliğinde ise , zilyetlik bağı maddi eşyalar üzerinde kurulur. Zilyetlik  sadece taşınır eşyalarla sınırlı değildir; taşınmazlar (ev, arsa) üzerinde de uygulanabilir. Zilyetlik  genel olarak bir eşya üzerinde fiilî egemenlik kurulmasıyla kazanılır. Bu egemenlik çeşitli yollarla gerçekleşebilir. Fiziksel olarak eşyayı teslim almak bu bağı kurabileceği gibi, örneğin evin anahtarının teslim edilmesi sembolik teslim yoluyla da bu bağ kurulabilir. Bu örnekler haricinde gündelik hayatta bir arkadaşınıza çantanızı veya cep telefonunuzu kısa süreliğine verdiğinizde, o kişi geçici olarak zilyetlik hakkı kazanır. Bu kullanımın süresi ve amacı sınırlandırılmış olsa da, fiilen o eşyaya hâkimdir. Bir AVM’deki emanet dolabına bıraktığınız eşyalar üzerinde AVM yönetimi dolaylı zilyet konumundadır. Aynı şekilde otel odasındaki eşyalar, odaya geçici süreyle yerleşmiş olan müşterinin zilyetliğindedir. Konyakart ya da benzeri akıllı kartlar, kartı fiilen elinde tutan kişiye geçici bir kullanım hakkı verir. Sahibi farklı olsa da, zilyet kartı kullanan kişidir. Sonuç olarak zilyetlik  bireylerin eşya ile olan ilişkisini hukuki açıdan anlamlandıran temel kavramlardan biridir. Gündelik hayatta hemen herkes birden fazla eşya üzerinde zilyetlik kurar. Bu zilyetlik , ister geçici ister kalıcı olsun, kişinin bu eşyalarla kurduğu ilişkiyi hem fiilî hem de hukuki olarak belirler. Hukukun zilliyeti koruma altına alması, fiilî duruma güvenen kişilerin haklarını teminat altına alır ve hukuki düzenin devamlılığına katkı sağlar. Bu nedenle zilliyetlik kavramı, sadece hukukçular için değil; günlük yaşamda kararlar alan herkes için önemlidir.