KÜLTÜREL MİRAS VE BELEDİYE FAALİYETLERİ: FATİH ÖRNEĞİ

Bazı şehirler açık hava müzesidir: Bunun dünyadaki en güzel örneklerinden birisi İstanbul yani Fatih’tir. Osmanlı döneminde Dersaadet yani Fatih yanında bilad-ı selase (üç belde) Eyüp, Üsküdar ve Galata zikredilirdi. Yedi Tepeli şehir denilince akla Fatih gelir.
Çapa’daki İstanbul Tıp Fakültesi Onkoloji Enstitüsünün geçtiğimiz haftaki konuğu Fatih Belediye Başkanı Ergün Turan beydi. Enstitü Müdürü Rektör Prof. Dr. O. Bülent Zülfikar’ın her hafta sağlık personeline meslekleri dışındaki konularda faaliyetleri kapsamında hem Fatih’teki hastanelerin imarını hem de kültürel mirası boyutunu dinleme imkanı bulduk. Kendilerine teşekkür ederiz. Ayrıca Belediyenin son yayını olan Turgay Anar’ın Fatih’in Edebiyat Durakları adlı kitabını hediye etti.
Karadeniz kökenli bir aileden İstanbul doğumlu olan Sayın Turan, ülkemizin en büyük kamu kurumlarından birisinin TOKİ’nin de başkanlığını yaptı. İnşaat piyasasında, İstanbul Büyükşehir Belediye meclisindeki tecrübelerinin Fatih Belediyesindeki yansımaları konuşmasında açıkça görülür.
8550 yıllık şehir Fatih, pagan dönemi, Doğru Roma-Bizans ve Osmanlı dönemlerinin merkezidir.
Türkiye’deki toplam tarihi mirasının yüzde onundan, İstanbul’dakilerin üçte birinden fazlası Fatih’tedir. İlçe belediyeleri içinde kültürel mirası koruma müdürlüğü sadece bu ilçede vardır. Başkan Karasuları, buradaki millet bahçesi çalışmaları, Yedikule hisarı, Kapalıçarşı, sivil mimarı projeleri (Balat, Zeyrek, Ayvansaray…) restorasyon, sokak iyileştirme, nime’l-ceys (fetih askerleri) mezarları ve 16 yerdeki hazireleri, (İstanbul’un fethinde şehit düşenler şehit oldukları yerlere defin edildiklerinden Tarihi yarımada içinde her köşede bir mezar Abdal, Baba, Dede gibi isimlerle bulunmaktadır) Çukurbostan sarnıçları, sıbyan mektepleri, kütüphaneler, sebiller, muvakkıthaneler yanında Encümen arşivlerinin (1936-1963) çalışmalarından da bahsetti.
Taşıdığı "istisnai evrensel değer" nedeniyle 1985 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne kaydedilen İstanbul'un Tarihi Alanları, Sultanahmet Kentsel Arkeolojik Koruma Alanı, Süleymaniye Cami ve Çevresi Koruma Alanı, Zeyrek Cami ve Çevresi Koruma Alanı ile İstanbul Karasurları Koruma Alanı olmak üzere dört bileşenden oluşuyor.
Fatih’te İstanbul üniversitesi, İstanbul-Cerrahpaşa Üniversitesi, Fatih Sultan Vakıf Üniversitesi, Bezmi Alem Vakıf üniversitesi, Kadir Has Üniversitesi ve diğer bazı üniversiteler yanında sağlık, kültür, turizm, dini, ticaret merkezidir. Fatih dünya kentidir, bu sebeple kozmopolittir.
Başkan’ın verdiği bilgiye göre yeni kütüphanelerde 300 bine yakın üye mevcut, bunun ancak 80 bini burada ikamet ediyor. Zira Fatih’in, hele eski Eminönü ilçesinin gündüz nüfusu gece nüfusunun çok üzerindedir. Bu da ulaşımda ciddi sıkıntı oluşturmakta, otopark ihtiyacı bulunmaktadır. Belgrad’da bile tarihi alana girişler düzenlendiği halde bizde böyle bir düzenleme olmaması bir eksikliktir. Londra şehir merkezine girmek çok zordur, üstelik kademelidir, belirli saatlerde kademeli olarak ücretlendirilir.
Pek çok tarih ve kültür yapısıyla Fatih sadece ülkemizin değil dünyanın gözbebeğidir. Başkan, kültürel miras kapsamında son beş senede yaptıklarını özetlemiştir: Kaybolan camiler ayrı bir konudur, 1980’li yıllarda böyle bir çalışmanın içinde bulunduğum için Fatih sokaklarında nerede bir odun-kömür deposu görürsem yıkılan bir cami veya tarihi eser aklıma gelir. Dünyanın en büyük ve zengin tarihi su yapıları herhalde İstanbul’dadır. Ama yeterli idari düzenleme yapılmadığından dağınıktır: bir yapı Vakıflar’a, biri İBB’ye, biri ilçe belediyesine, biri İSKİ’ye, biri özel bir şahsa ait olabilir. Bu sebeple buradaki idari dağınıklık kaldırılmalıdır.
Bilindiği gibi çöküntü bölgelerine genellikle çok fakirler, göçmenler yerleşir. Fatih’te bazı mahallelerinde bu sorunu yaşamaktadır. Daha önce Tarihi Yarımada yani Dersaadet’teki atölyeler üretim tesislerinin bir kısmı buradan ayrılmıştır. Tarihi eserlerin çokluğu daha doğrusu her karışının tarihi eser olması finans ihtiyacını göstermektedir. Başkan da bundan epeyce bahsetmiştir.
Emlak vergileriyle birlikte ilçe belediyelerinin (% 10) aldığı kültür varlıklarına katkı payları bu eserlerin onarımlara için en uygun mali kaynaktır. Her yıl sürekli tekrarlanması ve enflasyona göre artması büyük bir avantajdır. Ama maalesef İstanbul’da bu kaynağın yeterli değerlendirilememektedir. Zaten başkan Fatih için mali kaynak sıkıntısını da dile getirdi.
Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları 17’dir. Buna 18’nci amaç olarak “Kültür ve Miras” önerilmiştir. Bu kapsamda Fatih Belediyesi yedi yerel hedef belirlemiştir. Bu hedefler, belediyenin uygulamaya geçtiği konulardır.
İstanbul, pek çok alanda bir dünya ekolüdür: Afrika’nın ortasında, Ortadoğu’nun göbeğinde insanlar bir iş güzelse “İstanbuli” derler. O halde İstanbul, entelektüel birikimiyle bunu bilimsel alanlarda da göstermelidir.
1 Ocak sabahındaki Şehitlerle dayanışma ve Filistin programı da bu tarihi alanda yapıldı.