TÜRKİYE YÜZYILINDA - CUMHURİYETİN YENİ YÜZYILINDA DİPLOMASİ

Diplomasi denilince devletler arasında yapılan müzakere ve barışçıl yöntemlerle yapılan ilişkiler anlaşılır. Savaşların ve çatışmaların sonuçları dikkate alındığında barışçıl yöntemler insanlık için en doğru yoldur. Devletler arasında diplomatlar arasında yapılan diplomasi anlayışı yanı sıra uluslararası kuruluşlar, gönüllü organizasyonlar, özel sektör şirketleri ve gerçek kişiler arasında yapılan faaliyetler diplomasinin alanına girer. Bu kapsamda geleneksel diplomasi değişirken yeni diplomasi türleri de yaygın hale gelmiştir. Cumhuriyetin yeni yüzyılında diplomasinin her türünün ciddi bir yeri olacaktır.
Yeni diplomasi türleri kısaca şöyle sıralanabilir (Bakınız: Bayır, Özgün E. Yeni-Yeni Diplomasi. İstanbul, 2023, Altınbaş Üniversitesi yayını):
Kamu diplomasisi: Devletlerin başka ülkelerin vatandaşlarına yönelik yürüttükleri her türlü diplomatik faaliyettir. Yani kamu diplomasisiyle devlet-toplum düzeyine geçilmektedir. Kamu diplomasisi ile yumuşak güç kamuoyu ortak noktasında birleşmektedir. (Örnek olarak Afrika hakkına bakınız: Özbilen, Tuba. Adalet ve Kalkınma Partisi İktidarında Türk Dış Politikasında Yumuşak Güç Uygulamaları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi, 2022.) Türkiye’nin tarihi, jeo-stratejik konumu, nüfusu, üretim gücü gibi pek çok avantajı kamu diplomasisi alanını genişletmektedir.
Kültürel Diplomasi: Uluslararası ilişkilerin güçlendirilmesi, sosyo-kültürel işbirliklerinin geliştirilmesi ve ülkelerin milli çıkarlarını korumada gelenek, kültür gibi çeşitli faktörlere göre yapılan diplomasisi türüdür. Doğu ve Batı kültürünün ortasında bulunan Türkiye bunda da önemli bir avantaja sahiptir. Son yıllarda artan yabancı evlilikleri de buna dahil edebiliriz.
Bilim Diplomasisi: Bilim alanındaki çalışmaların esas alındığı diplomasidir. Burada bilim diplomatik amaçlar doğrultusunda kullanılması veya bilim insanlarının kendilerini doğrudan devletleri işin içine sokmadan diplomasi yapabilirler. Teknolojik konular buna örnek verilebilir. Başta üniversiteler olmak üzere bilim ve teknoloji kurumları bu alanda önemli avantajlara sahiptir.
Dijital diplomasi: e-diplomasi, twitter diplomasi, internet diplomasisi, siber diplomasi, web.2.0 diplomasi, techplomacy terimlerini kapsayan dijital diplomasi dijitalleşmenin etkisini barındırır. Günümüzde bu teknolojinin önemini herhalde görmeyen yoktur. Sosyal medyayı diplomatik amaçlarla kullanma devletler ve diplomatlar için büyük önem taşımaktadır. Hatta bazı ülkelerde sanal büyükelçilikler açılmaktadır. Devletler dış politikalarını yürütürken özellikle dış dünyadaki imajları için sosyal medya hesaplarına büyük önem vermektedir. Yapay zeka kullanımı ile birlikte burada da önemli gelişmeler olamaktadır.
Ulus-altı aktörler (paradiplomasi): Resmi diplomasinin gölgesindeki gayri resmi ilişkileri ifade eder. Sınır ötesi bölgelerde, bölgeler arasında, küresel çaptaki örneklerine bolca rastlanmaktadır. Yerel diplomasi, şehir diplomasisi, sivil diplomasi gibi pek çok kavramı burada bulmak mümkündür. Yerel yönetimler arasındaki kardeş şehir ilişkileri ile bu diplomasi şeklinde gayet başarılı olmaktadır. Tahıl koridoru diplomasisi gibi pek çok konu ülkemizin önemini göstermektedir.
Spor diplomasisi: Bölgesel ve uluslararası spor karşılaşmaları, olimpiyatlar spor diplomasisini ifade eder. Geçen yıl Konya’da İslam ülkeleri oyunları yapılmıştı. Yine Türk dünyası ile etno-spor çalışmaları yapılmaktadır.
Çevre diplomasisi: Çevre sorunlarının çözümüne yönelik uluslararası faaliyetleri kapsar. Sürdürülebilir kalkınma amaçları içinde yer alan konulara yönelik olarak pek çok alanda çevre ülkelere göre üstünlüğü olan konularda hem kendi çevre sorunlarımız çözülecek, hem de komşularımıza destek olunacaktır.
Uzay diplomasisi: Uzay ve uzay teknolojileri ile ilgili çalışmaları kapsar. Bu alanda da he teknolojik gelişmeler takip edilebilir hem de geleceğe yönelik kazanımlar sağlanabilir.
Sağlık diplomasisi: Küresel salgınla birlikte küresel sağlığın iyileştirilmesi için devletlerin ve sivil toplum örgütlerinin çalışmalarını kapsar. Salgın döneminde Türkiye’nin çevre ülkelere yönelik insani yardımları yanında sağlıkta da önemli katkıları olmuştur. Mesela fakir ülkelerin aşılara ulaşımları sağlanmıştır. Türkiye’deki büyük sağlık tesisleri ve uzman sağlık ekibi bu alanda önemli katkı sağlamaktadır ve döviz kazandırmaktadır. Hem kamu hem de özel sağlık tesislerinin bu alanda önemli bir yeri vardır.
Niş diplomasisi: Orta büyüklükteki ülkelerin kendilerine uygun ortam açmak üzere sağlık, insani yardım gibi alanlarda kendilerinin güçlü oldukları alanda yaptıkları faaliyetlerdir.
Bunlardan başka yeni diplomasi türlerinin ortaya çıkabileceği veya bazılarının belirli zamanlarda daha dikkate alınacağı söylenebilir.
İnsani diplomasi: İnsani açıdan krize sebep olan sorunların önlenmesi için yapılan müzakere, diyalog, uluslararası hukuk ve insan hakları temelinde yapılan çalışmalardır. Burada olayların siyasi yönünden önce insani yönü esas alınır. Kızılay, Yurtdışı Türk Akraba Topluluklar, AFAD, TİKA, Yunus Emre Enstitüsü, Diyanet İşleri Başkanlığı, Türkiye Diyanet Vakfı ve benzeri kurumların (Türk Dünyası Belediyeler Birliği, Türkiye Belediyeler Birliği, gibi resmi kurumlar) İHH, ve benzeri birçok vakıf ve dernek çalışmaları buna örnektir. Türkiye hem Doğu hem de Batı ile pek çok alanda uluslararası işbirliğine gitmektedir. Bu da geniş bir alan sağlamaktadır.
Diplomaside devletlerin yani dış işleri bakanlıklarının rolü esas olmakla beraber sivil toplum örgütlerinin, yerel yönetimlerin, bilim kurumlarının, bireylerin katkıları çok önemlidir. Bu kapsamda geleneksel diplomasiyi sürdüren Dışişleri Bakanlığı personelinin hem Doğu hem de Batı kültürünü tanıması bize önemli bir avantaj sağlamaktadır.
Burada halkın tutum ve davranışlarını da ihmal etmemek gerekir. Mesela İstanbul’da yapılan uluslararası bir spor karşılaşması öncesinde yabancı basında “İstanbul’da taksicilerden kaçının diye yapılan uyarı” yapılmıştı. Böyle olumsuzluklar yapılan onca faydalı çalışmayı boşa çıkarabilmektedir. Dolayısıyla burada taksicilere ve bağlı oldukları esnaf örgütlerine, derneklerine görev düşüyor. Yine ülke dışına gidip kısa yoldan köşe dönme sevdalıları ülke algısı konusunda ciddi zararlar verebilmektedir. İdeolojik tavır ve tutumlar değil pratik ve taraflara fayda sağlayan ilişkilere öncelik verilerek yumuşak güç diplomasisi önem taşımaktadır.
Ülkemizin her türlü değerlerini dış ülkelerde rastgele harcamak da doğru değildir. Bu sebeple yurtdışında yapılan çalışmaların analizlerinin yapılması gerekir. Mesela insani yardımlar karşılıksız olmalı, ama yapılan bir hizmet veya götürülen bir maldan bedel alınmalıdır. Bu kapsamda ticarete ve imalat sektörü ürünlerinin dış pazarlamasına öncelik verilmesi faydalı olur. Bunun için sektör analizleri yapılarak kamu-özel ortaklıklarının oluşturulması gerekir.
Türkiye artık bölgesel bir güç olmuştur, bu gücün küresel hale gelmesine çalışmak hem devletin hem de milletin ortak hedefidir. Bu potansiyel ve dinamizm ülkemizde mevcuttur. Tabii bunun için temel sorunları çözmede isabetli adımları sürdürmek ve başta çevredeki ülkelere model olmak gereklidir. Diplomasi Sayın Cumhurbaşkanımızın liderliğini yaptığı “Türkiye Yüzyılı”na gidişte önemli bir güçtür.