Dinle Neyden…

  Her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı, aruz vezninin kısa kalıplarıyla yazılan Divan Edebiyatı şiirinin en uzun nazım biçimidir.  Mesnevinin kökeni İran edebiyatına dayanır.  Ancak ne var ki,  Türk edebiyatı mesnevileri  İran edebiyatındakiler kadar güzel ve başarılıdır. Divan şiirinde anlam ve kavramlar bir beyitte tamamlandığı için şair, her beyte iki uyak bulmak zorundadır, bu nedenle de   mesnevi en kolay nazım biçimi sayılır..

   Bir mesnevide genellikle bulunan bölümler;

   Dibâce: Mesnevinin önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir.

   Tevhid: Allah’ın birliği ve bütünlüğü anlatılır.

   Münacaat: Allah’a yalvarış ve yakarışlarda bulunulur.

   Naat: Hz. Muhammed övülür.

  Miraciye: Miraç olayı anlatılır.

  Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle dört halife övülür. Dört halife dışında devrin büyükleri de övülebilir.

   Medhiye: yapıtın sunulacağı kişiye övgüler bulunur.

   Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir.

   Âğâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun bulunduğu bölümdür.

   Hatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.

   Mesnevinin özelliklerini maddelerle sıralarsak; –

  Her beyiti kendi içinde uyaklıdır. -Aşk, tasavvuf, savaş, kahramanlık, savaş gibi konular işlenir.

   – Divan şiirinde olay ağırlıklı konuların işlenir  Hikaye – romanın Divan edebiyatındaki karşılığı.

  – Divan şiirinin en uzun nazım biçimidir.

 – Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.

– Beyitler arasında anlam bütünlüğü vardır.

…

   Mesnevilerin  konularına göre sınıflandırılması;

   – Destanlar, savaş ve kahramanlık konularını işleyen mesneviler:.

   – Aşk hikayelerini konu alan mesneviler:

   – Dini ve tasavvufi konulu mesneviler:     

   – Ahlaki konulu didaktik mesneviler:

   – Şehirleri anlatan mesneviler:

  -Eğlence ve düğünleri anlatan mesneviler:  

  –  Mizahi ya da eleştirel mesneviler: Harname

…

Hz. Mevlana’nın önemli iki eserinden biri Mesnevidir; 6 cilt, 25618 beyitten oluşur.  Eserde, varlıkta birlik anlayışını hayali ya da gerçekçi öykülerle insanlar ve hayvanlar  arasında geçen olayları anlatır.  anlatmaya çalışan bir eserdir. Mesnevi’deki en önemli özellik çok derin konuları bile rahat ve anlaşılır anlatmasıdır. Divan’ında gaze­linde  der ki, “ Gülünç şeyler söylemem, eğlenmek, eğlendirmek için değil; öğretmek, halkı neşelendirip anlatmak istediğimi anlatmaktır “

…

Mesnevi’den İlk 18 beyit:

1. Şu ney’in nasıl şikâyet etmekte olduğunu dinle. Onun inleyişi ayrılık hikâyesidir.
2. Beni kamışlıktan kestiklerinden beri feryadımdan erkek, kadın herkes etkilenmekte ve inlemektedir.
3. Kavuşma derdini açıklayabilmek için ayrılık açılarıyla par­ça parça olmuş bir kalp isterim.
4. Aslından, vatanından uzaklaşmış olan kimse orada geçirmiş olduğu zamanı tekrar arar.
5. Ben her yerde, her mecliste inledim durdum. Kötülerle de iyilerle de düşüp kalktım.
6. Herkes kendi anlayışına göre benim dostum oldu. İçimdeki sırları araştırmadı.
7. Benim sırrım feryadımdan uzak değildir. Lakin her gözde onu görecek nur, her kulakta onu işitecek kabiliyet yoktur.
8. Beden ruhtan, ruh bedenden gizli değildir. Lakin herkesin ruhu görmesine izin yoktur.
9. Şu ney’in sesi ateştir, hava değildir. Her kimde bu ateş yoksa, o kimse yok olsun.
10. Neydeki ateş ile ilahî şaraptaki kabarış, hep aşk eseridir.
11. Neu. uârinden aurılmıs olanın arkadaşıdır. Onun makam perdeleri bizim nurani ve zulmani perdelerimizi, yani ka­vuşmaya engel olan perdelerimizi yırtmıştır.
12. Ney gibi hem zehir, hem panzehir; hem hoş sesli, hem çekici bir şeyi kim görmüştür?
13. Ney kanlı bir yoldan bahseder, Mecnunane aşkları hikâ­ye eder.

14 Dile kulaktan başka müşteri olmadığı gibi, maneviyatı id­rak etmeye de Allah yolunda kendinden geçenden baş­ka alıcı yoktur.

15. Gamlı geçen günlerimiz uzadı ve sona ermesi gecikti. O günler, mahrumiyetten ve ayrılıktan hasıl olan ateşlerle arkadaş oldu. Yani ateşlerle yanmalarla geçti.
16. Günler geçip gittiyse varsın, geçsin. Ey pak ve mübarek olan insan-ı kâmil; hemen sen var ol!
17. Balıktan başkası onun suyuna kandı. Nasipsiz olanın da rızkı gecikti.
18. Ham ruhlular, pişkin ve olgun insanların hâlinden anla­mazlar. O hâlde sözü kısa kesmek gerektir vesselam.

…

Hz. Mevlana’nın Mesnevi’sinin içinde toplumsal, felsefi, ahlakı, dini, aşk ile ilgili binlerce ibret verici hikâye bulunmakta­dır. Bu nedenle, her özet yetersiz kalacaktır. Yine de, seçebildiği­miz kadarı ile birkaç hikâyenin özetini vermeye çalışacağız.

…

■ Aziz dost! Kulak tut sözüme! Dinle beni. aklın tutsağıdır duygu, akıl da ruhun..

■ Duru bir ırmağı andırır ruh, tertemiz bir ırmağı. Maddî düşünceler ve nefse ilişkin arzular ırmağın üzerinde  bir avuç çerçöp..

■ Eğer bir yana itiverirse aklın eli o çerçöpü, ırmak kendini gösterir, berrak ve duru.

■ Dünya arzuları kaplarsa suyun yüzünü eğer.Eğer hayvanî arzular baskın olursa tende. Nefis gülmeye başlar o vakit, ve akıl ağlamaya.

■ Aklı hâkim ve duyguları mahkûm olan kişidir uyanık iken de rüya gören ve kendisine göklerin kapıları açılan.

■ İnsan savaşmakla kahraman olmaz. Asıl kahraman, öfkelendiği zaman kendisine hâkim olandır.

■ Bil ki güzel ve iyi yüz, kötü huyla beraber olunca kalp akçeye bile değmez.

■ Bil ki  zahiri suret yok olur gider; fakat mana âlemi ebedidir, kalır.

■ Testinin şekliyle ne vakte dek oyalanıp duracaksın?

■ Testisinin nakşından geç, ırmağa, suya yürü.

■ Şeklini gördün ama  manadan gafilsin.

Akıllıysan sedefteki inciyi bul!

■ Âlemdeki bu sedefe benzeyen kalıpların hepsi can denizinden dolayı diridir. Fakat her sedefte inci bulunmaz.

■ Gözünü aç da her birinin gönlüne, içine bak. Onda ne var, bunda ne var? Anlamaya çalış. Çünkü o değerli inci nadir bulunur.

■ Görünüşe bakarsan da, bir la’l taşına göre yüzlerce defa büyüktür.

■ Senin elin, ayağın, sacın, sakalın  gözünden defalarca daha büyüktür.

Fakat şu aşikârdır ki, iki gözün bütün uzuvlarından daha değerlidir.

■ Gönlüne gelen bir tek düşünce yüzünden de yüzlerce cihan bir anda baş aşağı devrilir gider.

■ Padişahın cismi görünüşte birdir ama, yüz binlerce asker arkasından koşar.

Fakat tertemiz padişahın şekli ve sureti de gizli bir fikre mahkûmdur.

■ Şu sayısız halka bak, hepsi de yeryüzünde bir düşüncenin peşinde sel gibi akmada. Halk o düşünceyi küçük ve ehemmiyetsiz görür ama sel gibi cihanı suya boğar, alıp götürür.

■ Âlemde her hünerin fikirle tayin olduğunu, evlerin, köşklerin, şehirlerin, dağların, sahraların, nehirlerin hep ondan meydana geldiğini, denizdeki balığın, denizin vücuduyla yaşadığı gibi, karanın, denizin, güneşin, göğün fikirle diri bulunduğunu görüyorsun da, neden körleşip ahmaklık ediyorsun?

■ Buluttan, gökten, gök gürlemesinden ürküp korkuyor, tir tir titriyorsun!

Oysa ey eşekten aşağı kişi! Kendinden ve fikir âleminden gafilsin!

■ Bir taş gibi, o cihandan haberin yok!

Suretten ibaretsin; akıldan nasibin yok.

■ İnsan huylu değilsin, bir eşek sıpasısın!

Bilgisizlikten gölgeyi insan görüyorsun; o yüzden sence insan  oyuncuktan ibaret, değersiz bir şey.

■  Hele dur; bir gün o fikir ve hayal, örtüsüz bir surette kol kanat açsın. O zaman dağları yumuşak pamuk gibi görürsün.

■ Bir toplumda rüşvet yaygın hale gelirse, adalet mekanizması felç olur, zalimle mazlum birbirinden ayrılmaz