ZEKATIN İKTİSADİ VE SOSYAL YÖNLERİ (1)

Zekat, İslam’ın beş şartından birisi olan bir ibadet olmakla beraber sosyal adaleti sağlayan sosyal koruma niteliği olan bir tür vergidir. Kur’anı Kerimde namaz kılmak ile zekat vermek hep birlikte zikredilir. Malın gerçek sahibi Allah’tır, insanın kazandığı mal aslında Allah’ın lütfudur. Bu sebeple zenginlerin “mallarında (yardım) isteyen ve (iffetinden dolayı isteyemeyip) mahrum olanlar için bir hak vardır.” (Zâriyat, 19) Peygamberimiz zekât toplanmasına önem vermiştir. Bunun için Muaz b. Cebel’i Yemen’e göndermiş ve şöyle buyurmuştur: “Onlara, Allah’ın üzerlerine zekâtı farz kıldığını söyle. Zekât onların zenginlerinden alınıp fakirlerine verilir”. Zekat uygulaması bazı dönemler o kadar etkili olmuştur ki, zekat verilecek fakir bulunamamıştır. Hazreti Osman dönemine kadar, Batıni mallar denilen altın ve gümüşten zekat alınmış, ama daha sonra tüm dönemlerde Müslümanların vicdanlarına bırakılmıştır. Diğer mallardan zekat toplanması ise tüm Müslüman toplumlarda devletin mali işleri arasında er almıştır. Bazı İslam ülkelerinde zekat resmi vergiler içinde yer almaktadır. Devletin zekatı zorlamaması, Müslümanları Allah ve toplum karşısında sorumluluktan özellikle ahiret sorumluluğundan kurtarmaz. Zekât, dinen zenginlik ölçüsü kabul edilen miktarda (nisap) mala sahip olan kimselerin Allah rızası için muayyen kişilere vermesi gereken belli miktarı ifade eder. Zekâtın farz olması için şartlar; malların nisaba ulaşması yanında nâmî (üreyici/artıcı) olması, sahip olunduğu andan itibaren üzerinden bir yıl geçmesi, bir yıllık borcundan ve aslî ihtiyaçlardan fazla olmasıdır. Kur'ân’da kimlerin zekat almaya hakları olduğu konusunda sahip sekiz sınıf insan sayar. Bunlar; Fakirler, Yoksullar (miskîn), Zekat memurlar (Âmilîn), İslam'a yeni girmiş olanlar (Müellefe-i Kulûb), Azat edilmiş köle (er-Rikâb), Borçlular (Ğârimîn), Allah'ın yolunda olanlar (Fî Sebîlillâh) ve yolcular (İbnü's- Sebîl). Nisap, zekâtla yükümlü olmak için esas alınan zenginlik ölçüsüdür. Bu ölçü, altında 20 miskal (Diyanet’in hesabıyla 80.18 gr, veya 85 gr, hatta 96 gram hesaplayanlar var), 200 dirhem gümüş (561 gr, 640 gr hesabı da var), devede, sığırda, koyun ve keçide belirli adetler, tarım ürünlerinde de belirli paylardır. Bu konuda Diyanet İşleri Başkanlığı rehberine bakılabilir. Kur’an-ı Kerim beyanına göre, İsrailoğullarına verilen emirler arasında namaz kılmakla birlikte zekat vermek de yer almaktadır (el-Bakara, 83). Ancak mevcut Tevrat’ta (Çıkış-20) on emir arasında zekat yoktur. Bununla beraber Tevrat’ta bazı ayetlerde fakirlerin hissesinden bahsedilir. Meryem suresinde Hazreti İsa’nın beşikte konuşması zikredilirken. “..bana namazı, zekatı ve anneme saygılı olmayı emretti” (Meryem, 31) buyurulur. Demek ki, Hazreti İsa’nın emirleri arasında da zekat bulunmaktadır. Aynı surede İsmail (as) ehline namazı ve zekatı emrettiği beyan edilmektedir (Meryem, 55). Kısacası, Ehl-i Kitap (Museviler ve İseviler) zekatla sorumluydular: “Kendilerine kitap verilenler, ancak kendilerine o apaçık delil geldikten sonra ayrılığa düştüler. Hâlbuki onlara, ancak dini Allah’a has kılarak, hakka yönelen kimseler olarak O’na kulluk etmeleri, namazı kılmaları ve zekâtı vermeleri emredilmişti. İşte bu, dosdoğru dindir”. (Beyyine: 4-5). Hristiyan teolojisinde öşür vermek, aralarındaki yoksullar için çalışmaları desteklemek ve başka bir şekilde hemcinslerine hizmet etmek Hıristiyanlar için zorunlu olmadığı belirtiliyor. Bununla birlikte İsa'nın öğretilerini takip edenlerin çoğu O'nun hükmünün şöyle olduğunu kabul ederler: "Siz mademki bunlardan en az biri için bunu yapmadınız siz onu benim için de yapmamış oldunuz” (Matta 25:45). Bu, Hıristiyan'ın, aralarındaki yoksula yardım etme sorumluluğu konusunda Mesih'in özetiydi. Çünkü o misyonunu Yeni Ahit'in ahalisi arasında tamamlamıştı (Matta 25: 31-44). (DEVAMI GELECEK)