Karabağ aşiretinin izine Anadolu’da birçok yerde rastlıyoruz

HİSDER (Hikmet İlim ve Sanat Derneği)’in Karatay Belediyesi Şemsi Tebrizi Sosyal Tesisleri’nde düzenlediği “Pazartesi Toplantıları’nda Sanat Tarihi Uzmanı Sariye UÇAR “ Cihanbeyli- Karabağ Tarihi” hakkında dernek üyelerine bilgi verdi.

Büyükşehir Belediye Kanunu’nda yapılan değişiklikle 2012 yılına kadar belediye konumunda olan, bugün ise Konya’nın Cihanbeyli ilçesinin bir mahallesi durumundaki Karabağ’ın tarihini 2015 yılında hazırladığı “Konya-Cihanbeyli Karabağ Köyü Monografisi” adlı lisans bitirme teziyle yapıları, buluntuları sanat tarihi açısından değerlendiren Sariye UÇAR, Yusuf Halaçoğlu, İbrahim Şirin ve Tufan Gündüz’ün eserlerine atıfta bulunarak Bozulus Türkmenlerine bağlı Karabağ aşiretini ele aldı.

AŞİRETİN ANADOLU’DAKİ İZLERİ

Sariye UÇAR, tarihsel süreç içerisinde Azerbaycan Karabağ bölgesinden Anadolu’ya göç eden Bozulus Türkmenlerine bağlı Karabağ aşiretine Anadolu’da ilk kez 1540 yılında rastlandığını belirterek “ Karabağ aşireti Anadolu’ya gelmesinin ardından İran’a, Azerbaycan’a ve tekrar Anadolu’ya göç etmiş ve Anadolu’nun birçok bölgesinde yerleşim göstermiştir.” Aydın, Manisa, Adana, Rakka, Tarsus, Sis, İçel, Çirmen, Karaman, Kars, Iğdır, Konya Cihanbeyli, Eskişehir, Afyon-Bolvadin, Emirdağ, Sultandağı’nda geldikleri bölgelere isimlerini vermek suretiyle yerleşen Azerbaycan Karabağ Türkmenleri’nin çok sayıda “Karabağ” isimli köyler kurduklarına değindi.

MEZAR TAŞLARINDAN GEÇMİŞE YOLCULUK

UÇAR, Karabağlı olduğu mezar taşında açıkça belirtilen medfundan bahsederek köyün kuruluş tarihini belirlemeye çalışmıştır. Karabağlı Tataroğullarından Hacı Bekir Ağa’nın H. 1220/ M. 1805 yılına ait mezarının fotoğrafını göstererek Karabağlıların bundan önce bu bölgeye yerleşmiş olduğunu belirtti: “ Karabağ aşireti 1700’lü yılların başında Afyonkarahisar’ın Bolvadin ilçesi’nin Büyük Karabağ köyüne yerleşirler, iklim şartlarından dolayı aşiret iki kısma ayrılır. Bir kısmı Afyonkarahisar’da kalmaya devam eder, geri kalan kısım ise Konya’ya gelirler. Konya’ya gelen Karabağ aşireti zamanın Konya Valisi’ne çıkar. Vali Konya’da şimdiki Musalla mevkinde bir yer gösterir. Geçimini daha çok hayvancılıkla sağlayan halk daha sonra develerle tuz taşımacılığı yapmaya başlarlar. Sonradan Cihanbeyli ilçesine bağlı olan Yapalı beldesi yakınlarındaki Bolluk mevkine yerleşirler. Burasının rutubetli olması nedeniyle develeri yanıkara (şarbon) hastalığına yakalanan halk buradan ayrılarak bugün ki mevcut Konya Cihanbeyli Karabağ köyünün mevkiine yerleşmişlerdir. Uçar, Karabağlı olduğu açıkça belirtilmiş olan okunabilen en eski tarihli mezar taşından hareketle köyün kuruluşunun 1750’lere dayandığını belirtmiştir.

BOZULUS TÜRKMENLERİN YOLCULUĞU

Yusuf Halaçoğlu, Tufan Gündüz ve İbrahim Şirin’in eserlerinde aşiretler hakkındaki bilgilerine değinen UÇAR, Yusuf Halaçoğlu’nun Anadolu’da Türkmen ve Yörük gruplarını listeleyerek Bozulus Türkmenlerinin de bu listede yer aldığını, 16. yüzyılda Anadolu’da Bozulus Türkmenleri dahilinde bir Karabağlı aşiretinden de söz edildiğini belirterek; Tufan Gündüz ise eserinde 1540-1640 yılları arasında Bozulus Türkmenleri’nin izini sürdüğünü ve Karabağ aşiretinin de Bozulus Türkmen aşiretinin içerisinde yer aldığını belirtmektedir;İbrahim Şirin’in ise “Bolvadin’de Mukim Karabağ Aşiretinin İskânı, İktisadî ve Sosyal Tarihi” adlı makalesinde Osmanlı dönemi tahrir defterlerinden yola çıkarak Karabağ aşiretinin Bozulus Türkmenleri dahilinde olduğunu ve Bozulus’a bağlı Karabağ aşiretinin ilk kez Anadolu’da 1540 tarihinde Diyarbekir, Sivas ve Edirne yakınlarında ki Çirmen kazasında konar göçer bir hayat sürdüğünü ifade etmiştir.

UÇAR, Karabağlıların Anadolu’daki diğer yerleşim yerlerini şu şekilde sıraladı: “Adana, Rakka, Tarsus, Sis, İçel, Çirmen, Karaman, Kars ve Iğdır’da Karabağ aşireti ya kendi isimlerinde Kars, Digor ve Kağızman örneğinde olduğu gibi Karabağ köyleri gibi köyler kurmuşlar ya da başka adla kurulmuş köylere yerleşmiş buralarda yaşam sürmüşlerdir. Ayrıca Karabağ aşireti Anadolu’da Konya Cihanbeyli Karabağ köyü; Eskişehir, Çifteler Doğanay, Ortaköy Yenidoğan, Afyon Emirdağ, Bademli, Davulga, İncik, Karakuyu, Eşrefli, Daydalı, Avdan, Ali Kan, Aşağı Çomaklı; Bolvadin, Büyükkarabağ, Ortakarabağ, Derekarabağ; Sultandağı, Yeni Karabağ köylerine yerleştiler” ifadelerine yer vermiştir.

AŞİRETİN İZLERİNE KIBRIS VE İRAN’DA RASTLIYORUZ

Hayvancılıkla uğraşan ve konar göçer bir hayat tarzını benimseyen aşiret mensuplarının Osmanlı ile arasının iyi olmadığına vurgu yapan UÇAR, vergilendirme ve iskan faaliyetlerine karşı çıkan aşiret mensuplarının 1572 yılında Kıbrıs’a sürgün edildiğini, İran’a giden aşiret mensuplarının Safevi Devleti’nin kurulmasında önemli rol oynadığını ancak Safevilerin tarihi süreç içerisinde devlet yönetiminden Türkmenleri dışlamaları ve devlet yönetiminde Fars kökenlilere yer vermesiyle birlikte Türkmenlerin devlete küstürüldüğüne değinmiştir. “ Gerek İran’da gerekse Anadolu’da kalan Bozulus Türkmenlerinin 1613’te Batı Anadolu’ya Konya ve Aydın’a göç ettiği belgelerden anlaşılmaktadır. Osmanlı Devleti’nin vergi sistemini uygulamak ve Türkmen aşiretleri yerleşik hayata geçirmek için uyguladığı politika Bozulus Türkmenlerini de oldukça etkilemiştir.”

Karabağlı olmaktan büyük gurur duyduğunu ifade eden Sariye UÇAR Karabağ Türkmenleri’nin yöresel kelimelerinin karşılıklarına değinerek Azerbaycan Karabağ’daki Türkmenler de dahil olmak üzere Anadolu’da yer alan tüm Karabağ Türkmenleri’nin ortak dil ve şive kullanımlarına dikkat çekmiştir. Uçar ayrıca Konya Cihanbeyli Karabağ’da 1929 yılında yaşanmış olan “Acemoğlu Konağının Yıkımı ” olayını aktararak konuşmasını tamamladı. Sohbetin soru cevap kısmından sonra Dernek Başkanı Prof. Dr. Önder KUTLU ve Mehmet ÇELİK tarafından Sariye UÇAR’a dernek plaketi takdim edildi. Toplantı toplu fotoğraf çekimiyle sona erdi.