ÇOCUKLUK VE GENÇİK ANILARI ÜZERİNE BİR ANI KİTABI VE HATIRLATTIKLARI

Hatırat (anılar) kitapları dönemlerini anlatmada önemli bilgiler verirler. Olayları yansıtmakta tarih kitapları veya belgeleri ile bazen ayrı düşebilir bazen de aynen yansıtabilirler. Bunun için anı türü kitaplar subjektif bilgiler de içerebilir. Ayrıca her tarih bilgisinin inanç ve ideoloji yönü olduğunu da unutmamak gerekir.
Osmanlının son dönemi hakkındaki bu tür hatırattan birisi İ. Hakkı Sunata’ya ait, “İstibdattan Meşrutiyete Çocukluktan Gençliğe” adlı anı kitabıdır. (İş Bankası yayınları, İstanbul, 2. Basım Mart, 2018) Yazar, II. Abdülhamit döneminde çocukluğunu ve II. Meşrutiyet döneminde gençliğini yaşadığı dönemlere ait anılarını yazmıştır. Anlaşılan çocukluk döneminde de ufak tefek notlar tutmuş, okul notlarını/karnelerini muhafaza etmiştir. (Ben de ortaokul ve lise yıllarındaki karnelerimi ve başarı belgelerini saklamıştım, geçenlerde küçük oğlum yüksek notlar arasında beden eğitiminden sadece bir dönem aldığım 6/10 notunu görmüş, onun üzerinde epeyce konuşmuştu!)
Yazar orta halli bir tüccar ailesine mensuptur, dindar ve muhafazakar bir evdendir. Hatta hafızlık yaptığını belirtir. Çocukluk ve gençlik hatıraları olduğu için belki felsefi konulara fazla girmez, ama bir çocuğun ve gencin karşılaştığı sosyal ve fikri sorunlar karşısındaki hayretlerini ve değerlerdeki gelgitleri işler.
Kitapta dikkatimizi çeken bazı anıları burada belirtmekte yarar vardır: Döneminin İstanbul’u yani başkentinde ilkokul, ortaokul, lise ve üniversite eğitimi bazen hoca isimleriyle anlatılır. Tarih kitaplarında önceden Hz. Adem’in yaratılışından başlayan müfredatın sonradan değişiklikle pozitivist anlayışla anlatılmasının özellikle çocukların dünyasındaki çalkantılara yer verilir.
Akrabaları Harbiye’de subay olanların II Abdülhamit’le ilgili tahkir edici nitelemelerinin aslında o dönemde orduda padişah düşmanlığının ne derece olduğunu ifade eder.
Trablus’un İtalyanlar tarafından işgali ve oluşturduğu infialle beraber, dönemin Harbiye bakanının aslında İtalya’dan yeni dönen sefir (büyükelçi), Balkan savaşlarından sonra yine kabinede olan birisinin Sofya veya Viyana’dan gelen sefir oldukları belirtilerek, nasıl oluyor da dış ülkelerde görev yapan bu üst düzey devlet adamlarının bu ülkelerin Osmanlı hakkındaki politikalarından habersiz oldukları dile getirilir.
Yazarın ele aldığı bir şahsiyet, Karamanlı Ermeni arkadaşı Karabet’tir. Bu genç, Karaman’dan İstanbul’a gediğinde hiçbir Ermenice kelime bilmediği gibi kendisinden daha iyi İslami konulara hakim olduğunu belirtir. Ancak bu genç İstanbul’da Ermenice öğrenir, hatta komitacılarla beraber olur. Hatta bunu duyan Karabet’in babası Karaman’dan İstanbul’a gelerek yazardan oğlu için yardım etmesini diler, devlete muti olması için…
Bir başka dikkati çeken anı da, 1913 yılında 2. Balkan harbine katılmak için siyasi fırkaların çalışmalarıdır.
31 Mart ve hareket Ordusunun etkisini genç gözünden anlatır. Bir başka dikkati çeken husus, Abdülhamit’ten sonra padişah olan Sultan Reşat’ın tahta geçme töreni, sonrasında İttihat ve Terakki iktidarı, ardından diğer fırkanın ortaya çıkması ve bu iki fırkanın yani siyasi partinin siyasi rekabetleri uğruna halkın çektiği eziyetler ve yapılan hatalardır. Bu arada Edirne’nin işgali ve kurtuluşunu anlatır.
Bu tür anılarda toplumun ve ev hayatının incelikleri, yeme-içme, toplumsal yapı, yangınlar, afetler, hastalıklar gibi pek çok olaylara da yer verilir. Bazen anılarda sübjektif değerlendirmeler olsa da, eğer tarihi belgeler kullanılıyorsa objektif unsurlar da çokça yer alır.
Günlük meseleleri analiz etmek için tarihten, özellikle de hatıratlardan faydalanmayı tavsiye ederiz. Bilhassa siyaset yapan ve karar alma mevkiinde olanların çokça hatırat okumalarını…