Prof. Dr. Ömer Akdağ: ‘Ahilik Türk İslam baharı’dır

KTO Karatay Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Birimler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ömer Akdağ, Yeni Meram’a ahilik ile ilgili bilinmeyenleri anlattı. Ahiliğin Arapça kökenli kelime olduğunu belirten Akdağ, “Anlamı ‘kardeşim’ demektir. Türk İslam baharıdır ahilik. ‘Türk İslam Baharı’ olmalıdır. Bunu iyi değerlendirmeliyiz, kardeş olarak görmeliyiz. Bizim bir ülkemiz, vatanımız var. Bu vatanda beraberiz, dışarıdaki aynı inancı paylaştığımız insanlar, aynı soyu paylaştığımız insanlarla da güç birliği yapmalıyız” dedi. Ömer Akdağ, ahilik ile ilgili sorduğumuz sorulara ise şu cevapları verdi…

AHİLİK NEDİR?

Ahilik Arapça bir kelimedir, kardeşim demektir. Kardeş değil, kardeşimdir, orada bir kucaklayıcılık vardır. Ahilik, herhangi bir karşılık beklenmeksizin başkalarına yardım ve iyilik etmektir. Ahilik, başkalarını kendine tercih edip onların menfaatini kendi menfaatinden üstün tutmak, cömertçe vermektir. Ahilik, başkasını rahatsız etmemek, şikâyet ve sızlanmayı terk etmektir. Ahilik, haramdan uzaklaşmak ve ahlaki değerlere sahip olmaktır.

AHİLİĞİN TARİHÇESİNİ KISACA ANLATIR MISINIZ?

Ahiliğin Anadolu’ya yani biz Türklere intikali 13. asrın başıdır. Ahiliğin beslendiği kaynak sevgili Peygamberimizdir. Biraz daha açmak gerekirse, Arap dünyasında fütüvvet kavramı vardır. Ahilik Fütüvvet hareketidir. “Feta” kelimesi bundan türemiştir. Feta genç demektir. Dolasıyla fütüvvet demek, gençlik demektir. Her toplumda olur bu, Araplar’da da bu gençlik yani fütüvvet teşkilatı var. Yani Araplar ’da nedir, gençlik ya da fütüvvetin anlamı? Araplar bunu şöyle oluşturmuşlar, İslam’dan önce bu böyle, İslam’dan sonra bu geliştirilir. Zaten İslam’ın temel prensibi şudur, sevgili Peygamberimiz ’in de özü odur. Mesela biz Türkler olarak, Osmanlı olarak hep öyle yapmışızdır, dünyaya açığız. Faydalı olan şeyleri alırız, bünyemize intibak ettiririz. Bun yapmaya çalışırız, İslam’dan önce faydalı olan İslam’a ters olmayan şeyler alınır ve İslam ile iç içe getirilir. Mesela fütüvvet teşkilatı İslam’dan önce vardı, İslam’dan sonra bu artarak devam etti. Feta kimdir, mert olandır. Feta, haksızlık karşısında haklının yanında her zaman yer alandır. İnsanlara yardımcı olandır. Bu durum İslam’dan önce vardı, İslam’dan sonra devam etti. 12. Asrın sonlarına doğru Nasır Lidinillah (İslam halifesi) Bağdat’da fütüvvet teşkilatını yeniden organize ediyor. Ve bizde Türkler olarak 13. Asrın başı itibariyle fütüvvet teşkilatına girmişiz. Fütüvvet teşkilatının Anadolu’daki ismi Ahilik olarak ortaya çıkmıştır. Aslında ahilik sistemimiz fütüvvetten beslenir ve biz de bu sisteme ahilik diyoruz. Bunun da özü Kur’an-ı Kerim Peygamberimiz’in sünnetinden beslenir.

AHİLİĞİN ANA FELSEFESİ NEDİR?

Ahilik felsefesinde kardeşlik esastır, ana felsefe kardeşliktir. Kardeşlikte; ırk ve cinsiyet ayrımı yapılmaz. Diğer bir felsefesi ise her ahi mutlaka meslek sahibi olmak zorundadır. Çünkü ahilikte dolasıyla İslam’da dolasıyla Peygamberimiz ‘in usulünde yük olmak yok, yük almak var. İktisadi sıkıntıların yoğunlaştığı günümüzde, Türk İslam baharıdır ahilik. ‘Türk İslam Baharı’ olmalıdır. Bunu iyi değerlendirmeliyiz, kardeş olarak görmeliyiz. Bizim bir ülkemiz, vatanımız var. Bu vatanda beraberiz, dışardaki aynı inancı paylaştığımız insanlar, aynı soyu paylaştığımız insanlarla da beraber ve birlik olmak durumundayız. Tabi bu şu demek değil, başkasıyla temasa geçmeyeceğiz. Müslüman veya gayri müslimdir. Dini görüşü kendisini ilgilendirir, biz o insanlarla da alışveriş yapmayı tercih ederiz, etmeliyiz. Ahilik felsefesi insan merkezlidir.

AHİLİĞİN GÜNÜMÜZE KADAR GELMESİNDEKİ ETKENLER NELERDİR?

Osmanlı’nın kuruluşunda ahilik aktif rol almıştır. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde ahilik bizde zemin bulmuştur, Ahi Evran, Hz. Mevlana ve Hacı Bektaşi Veli o dönemdedir. Ahilik zor zamanlarda bizi ayağa kaldırdı, mesela Moğol istilası. Moğol istilası, İslam tarihinde en büyük felaketlerden birisidir. Ahilik sistemi günümüze kadar nasıl geldi sorusuna şöyle cevap verebiliriz. Ahilik sistemi, bizim inancımızla örtüşür, hayata bakışımızı güçlendirir, şekillendirir ve yön verir. Osmanlı’da da şartları değerlendirerek Ahilik sistemi devam etti, ancak Cumhuriyet dönemine geldiğimiz zaman sosyokültürel kırılmalar yaşadığımız bir gerçektir. O kırılmalar çerçevesinde bu irfanımızı taşıyan ahilikte de maalesef ihmaller yaşandı. Günümüzde de folklorik olarak devam ediyor. Ama şunu söyleyebilirim, Cumhuriyet dönemindeki 30’lu, 40’lı ve 50’li yılları dikkate alarak söylüyorum, ahilik oldukça folklorik, oldukça sathi isim olarak var gibi gözüken ama sonraki 60’lı, 70’li ve 80’li yıllarda özellikle 1988 yılından itibaren kutlamalar başladı. Biz artık yavaş yavaş kendimize gelmeye başladık, bu sevindirici bir durum. Umarım içini doldurarak devam ederiz. Ayrıca sadece Karatay Üniversitesi’nde bütün öğrencilerin almak zorunda olduğu bir derstir ahilik.

AHİLİK GÜNÜMÜZDE NE KADAR UYGULANABİLİYOR?

Ahilik günümüzde maalesef çok az uygulanabiliyor. Bunun sebepleri var. Kapitalizm sistemde ahiliği uygulamakta zorlanırsınız. Kapitalizm sistemde talep ağırlıklı bir yaklaşım vardır, yani talebi şişireceksiniz ona göre bir arz oluşturacaksınız. Ahilik sisteminde ise ihtiyaca göre üretim yapılır. Ahilik sisteminde ustalık esastır. Para kazanmak değildir. Kapitalizmde kâr elde etmek vardır, elbette ahilikte de kazanacaksınız ama öncelikle ihtiyacı karşılamak vardır. Günümüzde bunu uygulamak mümkün mü, evet uygulayabiliriz ve uygulamalıyız. Bakın dünyaya kapitalizm sistemi sorguluyorlar, faizsiz sisteme geçmeyle alakalı dünyada bir takım düşünceler var. Önce biz Türk milleti olarak ahiliği bahar olarak görmeliyiz. Engeller elbette olacak ama bunun için mücadele edilmeli.

GÜNÜMÜZ ESNAFINA YENİDEN GÜVEN VE AHİLİĞİ AŞILAYABİLİR MİYİZ?

Peygamberimiz buyuruyor ki, “Borç İslam’da lekedir”. Peygamberimiz bu sözünde şunu anlatmak istiyor. Borcu geciktirmek İslam’da lekedir. Ne anlıyoruz bundan, borçlanma olmalı. Borç vereceksiniz, verdiğiniz kadar alacaksınız üstüne faiz koymayacaksınız. Bu nasıl olacak, bu güvenle olacak. Yine Peygamber Efendimiz başka bir hadis-i şerifinde şöyle demiştir, “Zenginliğin özü güvendir. Güvenilirlik en büyük zenginliktir”. Güveni de ahilik ile temin edersiniz, yani siz birbirinizi kardeş olarak görürsünüz. Menfaatler olacak tabi ki ama menfaatleri değerlendirirken egoist olmayacaksınız. Bunun sınırları var, bu sınırı ne tespit eder, inancımız tespit eder. İnancınızı da okullarda öğreneceksiniz. İnancımızın beslendiği iki temel kaynak vardır, Kur’an ve Sünnet. Sevgili Peygamberimiz yaşayann Kur’an-ı Kerim’dir. Bizim referansımız O’dur, O’nu tekrar canlandırmak zorundayız, ki güveni sağlayalım. Güven çok önemlidir, güveni sağlarsak bu ülkede birlik ve beraberliği de sağlarız. Ahiliğinde özünde zaten bu vardır.

AHİLİK İLE İLGİLİ SORULAR DIŞINDA EKLEMEK İSTEDİĞİNİZ DÜŞÜNCELERİNİZ VAR MI?

Ahilikte her iş besmele ile başlar. Besmele ile başlamak demek, Allah’ın rızasına uygun iş yapmak demektir. Allah’ın rızasına uygun demek, takva demektir. Takva kelimesi, kuvvet kelimesi ile aynı kökten gelmektedir. Takva Allah’a yakın olmaktır, Allah’a yakın olan da kuvvetli olur. Ahilikte toplumla paylaşarak zengin olmak vardır, ferdi zengin olmak yoktur. Bu ahiliğin en önemli prensiplerin başında gelir. Besmeleyi belirtirken şunu da belirtelim, her işe besmele çekilir, ancak gayrimeşru işlere çekilmez. Ahilikte üç temel prensip vardır. Birincisi helal lokma ve bu çok önemli. İkincisi siftah ve üçüncüsü ise kalite. Ahilikte madde ile mana bütündür. Dünya ve ahiret diye ayrım yapılmaz, ahiliğin özü şudur; sınırlı olan dünya ile sınırsız olan ahireti kazanıyoruz.. Ahilik sisteminde önemli bir husus ise sermaye mutlaka tedavülde olmalıdır. Yastık altı kesinlikle yasaktır, para piyasada dolaşacak. Ahilikte faiz olmaz, gerçek bir hayat vardır. Ahilikte işçi, işveren ve müşteri bir bütündür, ancak bu günümüzde mümkün değil, sendikacılarla işverenler arasında maalesef kavga var. İhtisaslaşma yani uzmanlaşma ilk defa ahilik ile gelmiştir. Sonuç olarak ahiliğin asıl amacı insanların dünya hayatında huzur ve güven içerisinde yaşamalarını sağlamak ve Allah’ın emirleri doğrultusunda ahiret hayatına hazırlanmalarını sağlamaktır. Bu anlayış içerisinde ahilerin dünya için ahiretini, ahiret için de dünyasını terk etmeyen dengeli bir hayat anlayışı geliştirilmesini sağlamıştır. Günümüzde de ahilik sisteminin yayılması için tüm kurum ve kuruluşların proje geliştirmesi gerekiyor. Hüseyin TURGUT