Görüş: İbrahim Reisi neyin kurbanı oldu?

Ancak konuyla alakalı düşüncelerini bizimle paylaşan İran araştırma uzmanı Dr. Deniz Caner, Reisi’nin neyin kurbanı olduğunu değişik konu başlıkları ile ele aldı. İşte Dr. Deniz Caner’in yorumu:

“ İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Azerbaycan-İran sınırında Kız Kalesi ve Hudaferin barajlarının açılışını yapmak için Azerbaycan’a gittiğinde helikopterde ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile birlikte barajın açılış töreninde ömrünün son karelerini dünya kamuoyuyla paylaşmaktaydı. Bir sır perdesine dönüşen Reisi’nin ölümü suikast mıydı yoksa kaza mı? Akıllarda üç ihtimal yer almakta; ya içerden veya dışarıdan bir suikast düzenlendi ya da bu kötü hava şartlarından ötürü gerçekleşen bir kazaydı.
Kazanın meydana geldiği ilk saatlerde ABD ve İsrail bunun bir suikast olduğunu söylediler ve İsrail bu kazayı kendilerinin gerçekleştirmediğini beyan ettiler. Her ne kadar Netanyahu’nun savaş kabinesine muhalefet lideri Benny Gantz 8 Haziran’a kadar 6 maddelik bir ültimatom vermişse de, Netanyahu bir ülkenin cumhurbaşkanına suikast düzenleyecek kadar ileri gidebilir mi? Veya böyle bir suikasta giriştiğinde bunun sonuçlarını mutlaka hesap etmiştir. Dolayısıyla bu Netanyahu’nun kendi başına girişebileceği fevri bir kalkışma olarak durmamakta. Velev ki Netanyahu bu girişimiyle savaşı bölgesel anlamda büyütmeye kalkışmak istese de İran buna yine de karşılık vermeyecektir. Çünkü İran böyle bir durumda ülkenin toptan bir kaosa sürükleneceğinin ve müesses nizamın tamamen ortadan kaldıracak seviyeye kadar ulaşabileceğini şüphesiz tahmin etmektedir.
İkinci ihtimal ise İbrahim Reisi’nin içerdeki bir iç hesaplaşmanın sonucu olarak hayatını kaybettiği ihtimalidir. Cumhurbaşkanının helikopterine eşlik eden önünde ve arkasında iki helikopter daha bulunmaktaydı. İki helikopter de Reisi’nin helikopteriyle olan irtibatları kesildiği halde Tahran’a ulaşmış ve arama kurtarma ekiplerine ise geniş bir lokasyon tarif etmişlerdir. Bu da arama kurtarma faaliyetini oldukça güç durumuna düşürdü. Helikopterde bulunan korumaların telefonlarından ise 6-7 saat sinyal alınabildiği halde ve Tebriz imamının yaşadığını bildirdiği halde kaza yerine ulaşmak ancak 16 saati aldı. Tüm bunlara ilaveten elverişsiz hava koşullarına rağmen Reisi’nin yola çıkmasına izin verilmesi de ayrı bir muammadır.
21 Mayıs'ta İran’da dini lideri seçmekle görevli olan “Uzmanlar Meclisi’nin altıncı toplantısı düzenlendi. İran Anayasası’nın 107. Maddesine göre Uzmanlar Meclisi, İran lideri belirleme, azletme ve denetleme sorumluluğuna sahip. İbrahim Reisi uzmanlar meclisinin en kıdemli başkan yardımcısıydı ve bugün Uzmanlar meclisinin yeni başkanlığı için bir seçim düzenlenecekti ki burada önce çıkan isim İbrahim Reisi’ydi. Ancak Ayetullah Muhammed Ali Muvahhidi 55 oyla Uzmanlar meclisi başkanı seçildi. Eğer Reisi yaşasaydı kendisinin seçilme olasılığı oldukça yüksekti ve Hamaney’den sonra gelecek olan isim olacaktı. Fakat Hamaney 27 yıldır kendi yanında çalıştırdığı oğlunu bu görev için düşünmekte. Öyle ki 57 yaşındaki oğlu Mücteba Hamaney tüm spekülasyonlardan uzak bir şekilde bulunduğu görevi ifa etmektedir. Mücteba Hamaney’in medya önünde görünürlüğü neredeyse yok denecek kadar azdır bu da onu bulunduğu konumda hiçbir yolsuzluğa veya legitim olmayan hiçbir işe bulaşmamış olarak ter temiz göstermektedir. Tabiri caizse babasının dizinin dibinden ayrılmamış adı hiçbir kirli işe bulaşmamış bir ismin Hamaney’den sonra dini lider olması akla en yakın isim olarak durmaktadır. Her şeyden önce İran veya Hamaney bunu kendisinden sonra ülkeyi olası bir kaostan kurtarmak için müesses nizamın üstlendiği bir sorumluluk olarak görmektedir. Taht kavgalarının önlenmesi için öldürülen kardeşler veya ülke başkanlarının bir şekilde tasfiyesi tarihte örneklerine çokça rastlanan olaylardır.

İran aynı zamanda bu hamlesiyle bir taşta birkaç kuş vurmuştur. Öncelikle Hamaney kendisinden sonra içerideki olası bir iç hesaplaşmanın önüne geçmiş ve kendi oğlu Mücteba Hamaney’in önünü tamamen açmıştır. İkincisi ise bu olay ülke içinde müesses nizama karşı olan muhalifleri teselli edebilir, nitekim kendi cumhurbaşkanına acımayan Mahsa Amini protestolarının ardından tutuklanıp idama götürülen onlar gence nasıl acıyabilir.
Üçüncüsü Rusya Cumhurbaşkanı Putin Hamaney’den sonra Reisi’nin dini lider olmasını istemekteydi. Reisi’nin ölümü İran üzerindeki siyasi hegemonyasını genişletecek olan Putin için de iyi bir haber değildi. Cenaze törenine katılacak olan Putin’in jetine 4 Rus Sukhio 35 jeti de eşlik edecek, tabiri caizse kendi hayatından da endişeye düşen Putin en üst düzeyde korumayla törene katılıyor.

Hamaney’in bugün etrafında neredeyse hiçbir rakibi kalmamıştır ya ölmüş ya uzaklaştırılmış ya da bir şekilde öldürülmüştür. Bu da iç hesaplamalardan veya çatışmalardan uzakta ülkenin geleceğini ve kendisinden sonra idamesini daha sürdürülebilir kılmaktadır. “ M. HABİB MUTLU