Değişmek…

Pek çoğumuz hayatımızın belli dönemlerinde, davranışlarımızda, alışkanlıklarımızda veya bakış açımızda belli değişiklikler yapmak isteriz. Bazen yakınlarımız bizden değişmemizi ister. Değişim kararı almadan ve kendinizde beğenmediğiniz bir şeyi değiştirmeye kalkışmadan önce, nasıl değiştiğimizi kavramakta fayda var. Aslında, değişim altı aşamalı bir süreç olarak tanımlanır: (1) İnkar aşaması, (2) Sorunu kabullenme, (3) Değişime karar verme ve değişim için hazırlık aşaması, (4) Değişimi gerçekleştirme, (5) Değişimi sürdürme (6) Her zaman değilse de çoğu zaman olan eski davranışın nüks (tekrar) etmesi. İlk aşamada kişi inkâr aşamasındadır. Bu aşamada kişi değişmesini gerektirecek bir sorunu olduğunu kabul etmez, dolayısıyla da değişim gibi bir niyeti de yoktur. Çok uğraşırsınız ama bu şekilde düşünen kişileri bir sıkıntı olduğuna ikna etmek kolay değildir. Siz ikna etmeye çalıştıkça, karşınızdaki kişi daha da korumacı bir pozisyon alır ve kendini yardıma iyice kapatır. Bu aşamada ki kişilere yaklaşırken, seçimin onlara ait olduğunu belirtmek ve belli bir davranışı yapmaları için ısrar etmemek yerinde olacaktır. Mevcut alışkanlıklarının risklerini kendi hayatlarından örneklerle onlara anlatmak faydalı olabilir. Eğer kişi bir şekilde davranışının sıkıntı yarattığını kabul ederse ikinci aşamaya, yani kabullenme aşamasına geçer. Kişi bu aşamada sadece sorununu kabullenmiştir, ancak buna çözüm aramak konusunda hala çekimserdir. Bu aşama oldukça uzun sürebilir. Bu aşamada da kişinin çok üstüne gitmemek gerekir. Fazla zorlanırsa kişi, aynı inkâr aşamasında olduğu gibi kendini kapatabilir. Bu kişilerle değişimin hem iyi hem kötü taraflarını tartışmak ve değişimin olası sonuçları hakkında konuşmak yararlı olabilir. İkinci aşamayı geçen kişi üçüncü aşama olan araştırma aşamasına geçer. Bazen kişiler üçe geçmeden dördüncü aşamaya atlarlar. Bu kötü sonuçlar doğurur ve genellikle de değişim sürecinin tamamlanmadan bitmesine sebep olur. Karar vermiş bir kişiye yapılacak en iyi yardım, onu sorunu ile ilgili yardım seçeneklerini araştırma konusunda yüreklendirmektir. Hatta bu araştırma konusunda kendisine yardımcı da olunabilir ancak hangi çözümün seçileceği konusuna müdahale edilmemelidir. Dördüncü aşama “eylem” aşamasıdır. Bu aşamada kişi, karar kıldığı çözümü eyleme dönüştürür ve değişimi başlatır. Yakınlarının desteğine en çok gereksinim duyduğu aşamalardan biri budur. Bu aşamada kişiye değişim süreci ile ilgili geri bildirim vermek yapılacak en önemli yardımdır. Ayrıca davranışını değiştirmesi için, kişinin bazen yaşadığı ortamı ve hemen her zaman da alışkanlıklarını değiştirmesi gerekecektir. Bu konuda da bu değişime ayak uydurarak destekleyici olmak bu sürecin başarısını arttırır. En zor aşamalardan biri değişimi sürdürebilmektir. Bazen insanlar değişim kararı vermenin heyecanı ile bu aşamaya kadar bir şekilde gelirler, ama bu aşamada takılıp kalırlar. Sosyal çevreden destek görmek bu aşamada da çok etkilidir. Kişinin ne gibi sorunlarla karşılaşacağını önceden konuşmak da yardımcı olur. Kişinin başarıyı sürdürebildiğini net bir biçimde görmesini sağlar. Son aşama, eski alışkanlığın yeniden ortaya çıkması, yani nüksetme (tekrar) aşamasıdır. Bu aşamada kişi eski alışkanlığına geri döner. Bu durum kötü olsa da felaket olarak değerlendirilmemelidir. Özellikle de ilk denemelerde nüksetme olasılığı yüksek olur. Ve başarılı değişimlerin genellikle ilk seferde olmadığı, bu aşamalarda bir süre gelip gittikten sonra gerçekleştiği görülmüştür. Yani, başarı ile sonuçlanan değişimlerde nüksetme aşamasının en az bir kere yaşandığını söylemek mümkündür. Tabii bu “nüksetme durumunu önemsemeyin” demek anlamına gelmemektedir. Neden nüksetme (tekrar) ettiğini düşünmek ve benzer durumlarla başa çıkmak için planlar yapmak faydalı olur. Hangi durum, ortam veya kişiler nüksetmesine neden olmuştur? Bir daha ki sefere ne yapılırsa nüksetme olasılığı azalır? Bu sorular nüksetme ile başa çıkmada yardımcı olacaktır. Mutlu günler…